Günlük hayatta kullandığımız bağzı deyimler vardır ve bunları yabancı dillere çevirince anlamsız olur ama bulunduğu kültürde bunun bi anlamı vardır ve tarihsel bi geri planı vardır işte bu seride bu deyimleri ve çıkış hikayelerini anlatacağım.

İlk hikayemiz ile başlayalım Ali Cengiz Oyunu günümüzdeki söyleyişi böyle ama bunun ilk söyleniş hali Al-i Cengiz’dir. Osmanlı zamanında ortaya çıkan bu deyimin anlamını açıklamak için eskilere gitmemiz gerekiyor. Çok fazla detaya girmeden ve sizi sıkmadan özetle anlatacak olursak. Orta Asya’da yaşayan atalarımız ilk önce boylar halinde yaşamışlar bu boyların birleşiminden oluşan üst birlikteliğe Budun (millet) demişler. Milletle devlette kurulmuş oluyor tabi.

Türk tarihinde kurulan devletler boyların birleşmesinden oluşan federatif devletlerdir ve parçalanmaya bölünmeye yatkındır. Her boy kurulan devleti yönetmek istecektir ve buna hakkı vardır ama yönecetek boyu nasıl seçersiniz? Sorunun cevabı kut anlayışı ile açıklayalım kısaca; yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğinin düşünülmesi. Bu mertebeye ulaşan kişi diğer boylarca kabul edilmiş olur ve Han ; Kağan gibi ünvanları kullanır. Tüm halk tarafından kabul edilen meşru hükümdar olur.

Bu oluşturulan sistem töre ile korunmaktadır. Töreye hükümdarlar dahil herkes uymak zorundadır. Bu ön koşul bilgilerden sonra gelelim asıl konuya. İşte kurulan Türk devletlerinde yöneticinin yaratıcı tarafından görevlendirilmesi mantığı yattığı için öyle herkes kafasına göre" ben han oldum, ben kağan oldum" diyemez. Mesela Timur çok büyük ve güçlü bi devlet kurduğu halde kendisine Emir Timur denir. Osmanlının kuruluşa baktığımız zaman Osman Gazinin gördüğü rüya ile görev aldığı kabul edilen genel görüştür ve bu hanedana mensup kişilere Al-i Osman denir.

Al-i Cengiz vardı şimdi bide Al-i Osman var işler ilginçleşiyor. Kim bu Al-i Cengiz hanedanlığı isminden anlaşılacağı gibi Cengiz Han soyundan gelen Altınordu İmparatorluğunun selefi Kırım Hanlarının mensup olduğu hanedanlık.

Kırım hanları Osmanlı devletinin tabii müttefikidir öyle ki Kırım hanları padişahı ziyarete gelince padişah ayağa kalkar hana doğru üç adım atar ve kollarını yana açarak “hoş geldin” dermiş. Bunda ne var şimdi diyorsanız diğer ülkelerden gelen yöneticilerle görüşmez “sizin denginiz benim vezirimdir ancak” diye muhattap bile olmazmış. Evet kut anlayışını ve bu iki hanedanlığıda öğrendiğimize göre gelelim taht oyunlarını yani bizdeki manası ile ali cengiz oyununa. Halk nezlinde kabul gören iki tane hanedanlık var ve yönetecekleri toprak bütünlüğü ulaşacakları güç ortada olunca ister istemez entrikalar olacaktır.

Osmanlı bunu önlemek için Kırım hanlarından veliaht göndermesini ister sarayda yaşayan bu veliaht Osmanlı çıkarlarını benimsesin ona göre dünya görüşü oluşsun ve işler istedikleri gibi gitmeyince han yapacakları bi seçenek olsun. Peki Kırım hanları boş mu durmuş derseniz hayır tahta geçecek Al-i Osman kalmayınca sıranın kendilerinde olacağını bildikleri için açıktan yapamadıklarını gizli kapaklı yapmışlar. Ve o günden beri çözülemeyen ama ters giden bi olaylar karşılaşıldığında anlatmak için “bu işte bi ali cengiz oyunu var “ deyimi kullanılmaya başlanmıştır. Okuduğunuz için teşekkür ederim serinin ikinci yazısında görüşmek üzere.

görsel kaynaklar :
http://resim.hunturk.com/rsm/d8edcbda3a.jpg
https://i0.wp.com/www.tarihbilimleri.com/wp-content/uploads/2017/02/oguz_kagan.jpg?resize=600%2C330
https://www.turkcebilgi.com/images/imgk/padisahlar.jpg
http://osmanli.site/wp-content/uploads/2017/02/Gazi-Giray-Han-Kimdir-%C5%9Eair-M%C3%BCzisyen-Bestakar-K%C4%B1r%C4%B1m-Han%C4%B1Hanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-M%C3%BCzik-Beste-Eserleri-Nota-Makamlar%C4%B1.jpg
http://3.bp.blogspot.com/-B7Blrw4c8i0/UAHov_Js2uI/AAAAAAAACSk/QdmDgfdU98c/s1600/Kanuni+Sultan+S%25C3%25BCleyman%2527%25C4%25B1n+K%25C4%25B1r%25C4%25B1m+Han%25C4%25B1%2527n%25C4%25B1+kabul%25C3%25BC+%2528H%25C3%25BCnername%2529.jpg