Osiem filmów o potrzaskanych obrazach świata

Czy znacie to niepokojące wrażenie, jakby z filmu Matrix: wrażenie, że otaczająca nas rzeczywistość jest zupełnie inna i funkcjonuje całkiem inaczej, niż nam się wydaje? 

Zdarza się to niezwykle rzadko. Podważanie i przerabianie całego światopoglądu to kolosalna praca umysłowa, której nasze mózgi - wyewoluowane pod kątem oszczędzania energii - starają się za wszelką cenę uniknąć. Ponadto zmiana obrazu świata oznacza najczęściej także zmianę głównych życiowych celów. A kto ma na to ochotę w momencie, gdy włożył w ich osiąganie 10, 20 albo 50 lat ciężkiej pracy?! Poza tym najpopularniejsze, masowe światopoglądy (jak katolicyzm czy liberalizm) są non-stop chronione przez potężne instytucje społeczne (o tym także ostatnio pisałem). 

W tych okolicznościach naszą reakcją na “zderzenie z rzeczywistością” jest najczęściej jakiś unik intelektualny, racjonalizacja, “dorobienie filozofii” do sytuacji. Ale niekiedy nie będzie to możliwe. Poniżej na przykładach z moich ulubionych filmów zestawiłem serię różnego typu sytuacji, kiedy gruntowna zmiana naszego podejścia do życia może być nieunikniona.

(Jeśli nękają Cię dylematy podobne do tych, jakie mają bohaterowie poniższych 8 opowieści, jest duża szansa, że właśnie przechodzisz kryzys światopoglądowy. Linkuję tytuły filmów do zwiastunów).

Filmy z psychologii rozwojowej

W The Ghost World (2001) Enid (Thora Birch) kończy liceum i próbuje znaleźć dla siebie miejsce w bezbarwnym małomiasteczkowym świecie dorosłych, pełnym nieudaczników, hipokrytów, niespełnionych artystów i nieudanych związków. Psychologia rozwojowa uznaje okres dojrzewania i wchodzenia w dorosłość za etap, kiedy przestajemy być dziećmi i z różnych ofert otaczającej nas kultury wybieramy dla siebie własną opowieść: o tym kim jesteśmy i jak widzimy rzeczywistość. Mimo wielu zabawnych scen The Ghost World to film poruszający, gdyż inteligentna, wymagająca Enid nie ma za bardzo z czego wybierać...

Thora Birch zagrała także córkę głównego bohatera w American Beauty (1999), najbardziej chyba znanym filmie o kryzysie wieku średniego. Gdzieś między 40. a 50. rokiem życia dociera do nas, że połowa życia już za nami, że umrzemy. Często zastanawiamy się wtedy nad tym, co już osiągnęliśmy i czy w ogóle warto było to osiągać. Lester Burnham (Kevin Spacey) z American Beauty pracuje w agencji reklamowej. Pewnego dnia zakochuje się w koleżance córki i próbuje zacząć nowe życie: porzuca pracę, której nie znosi, a także żonę, która nim pogardza. (Nasz stary PRL-owski serial “Czterdziestolatek” przedstawiał te same problemy).

Filmy o rewolucjach społecznych

Suffragette (2015) opowiada o losach Maud Watts (Carey Mulligan), potulnej żonie i praczce, która staje się odważną, świadomą swych ideałów bojowniczką o prawa kobiet w patriarchalnej Anglii z 1912 roku. W jej przypadku o zupełnej przebudowie życiowych priorytetów zdecydowało zetknięcie się z sufrażystkami, czyli z organizacją, propagującą nowe idee. 

Zupełnie inaczej potoczyły się losy bohaterów filmu Wielki Chłód (1983). Grupa przyjaciół z Uniwersytetu w Michigan spotyka się po latach na pogrzebie jednego z nich, Aleksa, który popełnił samobójstwo. Występują gwiazdy lat 80. XX wieku: Kevin Kline, Glenn Close, William Hurt. Film opisuje pokolenie, którego młodość przypadła na magiczne lata 60.: okres wiary w komunizm, pacyfizm, miłość, narkotyki i życie w zgodzie z przyrodą. Prawie wszyscy członkowie grupy porzucili te dawne marzenia i zajęli się robieniem karier w dziedzinie biznesu, filmu, prawa. Zmienili się pod naciskiem szerszych przemian kulturowych. 

Do radykalnie nowego sposobu widzenia i oceniania rzeczywistości mogą prowadzić także odkrycia naukowe. Od wieków żadna nowa religia ani świecka ideologia nie wywróciła nam świata do góry nogami do tego stopnia, jak teoria ewolucji. Tytułowy bohater filmu Darwin. Miłość i ewolucja (2011) zagrany przez Paula Bettany zdaje sobie sprawę z możliwych konsekwencji swoich prac i całymi latami zwleka z ich opublikowaniem.

Filmy o przypadkach, które zmieniają nasze życie

Nasz światopogląd często zależy od wpływu jednej, niezwykłej lub bardzo ważnej dla nas osoby. Może nią być ojciec, przyjaciel, ksiądz, nauczyciel, polityk. W słynnych Dwunastu gniewnych ludziach (1957) aż jedenastu z dwunastu członków ławy przysięgłych zmienia swoje początkowe zdanie co do winy oskarżonego. Pod wpływem argumentów, ale przede wszystkim pod wpływem charyzmatycznej osobowości przysięgłego nr. 8 (Henry Fonda) zaczynają oni nie tylko inaczej podchodzić do procesu. Odkrywają własne przesądy, zauważają inne punkty widzenia.

Malowany welon (2006) pokazuje, do jakiego stopnia nasz obraz świata i priorytety są określone przez środowisko. Daleka podróż do Chin nie tylko ratuje bliskie rozwodu małżeństwo lekarza Waltera Fane (Edward Norton) i Kitty Garstin (Naomi Watts). Kitty przyzwyczajona do salonowego życia w Londynie początków XX wieku, w małej chińskiej wiosce zgłasza się do pracy w szpitalu, pomaga mężowi w walce z epidemią cholery.

W The Grey (2011), po rozbiciu się samolotu na Alasce John Ottway (Liam Neeson) i kilku innych mężczyzn ucieka przed stadem wilków. W kulminacyjnym momencie skrajnie wyczerpany Ottway zaczyna się modlić, prosząc Boga o pomoc. Pod wpływem traumatycznych wydarzeń - katastrofa, śmierć kolegów, zagrożenie - przez chwilę próbuje zmienić swój światopogląd.

Korzystałem z:

Ralph Lewis, What actually is a belief? And why is it so hard to change?
Dan P. McAdams, Psychology of life stories

Grafika stąd