Architektura dla opornych #7 - Szalone wizje przedwojennego Wrocławia

Max Berg przyszedł na świat w Szczecinie, 17 kwietnia 1870 roku. Niewiele wiadomo o jego rodzinie i dzieciństwie. Jego ojciec był nauczycielem w gimnazjum, które sam Max skończył w 1888 roku. Następnie rozpoczął studia na Uniwersytecie Technicznym w Charlottenburgu. Po studiach wrócił do Szczecina odbyć służbę wojskową a pod koniec XIX wieku zdał egzaminy z budownictwa. Na Uniwersytecie mocny wpływ wywarł na niego Carl Schafer, znawca neogotyku, co widać w pierwszych i najstarszych zachowanych projektach młodego Maksa. Karierę rozpoczynał we Frankfurcie nad Menem gdzie m.in. nadzorował budowę hali widowiskowej, która później stała się inspiracją do jego największego dzieła w życiu - ale o tym za chwilę.

Max Berg, fot. Wikipedia

Przed przyjazdem do Wrocławia Max miał jeszcze epizod w Anglii. W 1909 roku objął on posadę Miejskiego Radcy Budowlanego w Breslau, dzięki czemu zyskał moc decyzyjną odnośnie rozwoju architektonicznego i urbanistycznego Wrocławia. Kupił również dom na osiedlu Dąbie, w którym mieszkał niemal do końca swojego pobytu we Wrocławiu czyli do 1925 roku. Dziś znajduje się tam tablica upamiętniająca tę postać.

Już niedługo po objęciu posady rozpoczął pracę nad swoim największym dziełem - Halą Stulecia (Jahrhundertshalle). Prace nad budową obiektu rozpoczęły się w 1911 roku, stan surowy oddano w 1912. Architekt mimo obaw i niepewności zdecydował się użyć jako materiałów konstrukcyjnych nowinki technicznej - żelbetu. Robotnicy obecni na budowie nie chcieli odważyć się rozebrać rusztowania podtrzymującego konstrukcję olbrzymiej kopuły. Według legendy Max Berg miał poprosić przypadkowego przechodnia aby ten odkręcił pierwszą śrubkę w szalunku. Zbrojony beton odniósł triumf i na stałe zagościł w śląskiej architekturze.

Hala Stulecia, fot. własne

Halę Stulecia zbudowano z najwyżej jakości cementu i stali o wyjątkowo wyśrubowanych normach. W newralgicznych miejscach konstrukcję wzmocniono strzegomskim granitem. Stolarka okienna została wykonana z australijskiego drewna. W chwili oddania do użytku budowla stała się nr 1 na świecie jeśli chodzi o wielkość kubatury. Innowacja techniczna, śmiałość i odwaga architekta oraz nowatorstwo w postaci rezygnacji z dekoracji elewacyjnych zostały docenione i obiekt jest dziś jedną z pereł UNESCO. Niestety nie udało się dokończył całego założenia urbanistycznego, w skład którego wchodziły jeszcze m.in. dwie wieże.

Max Berg wzniósł we Wrocławiu jeszcze wiele budynków, które możemy podziwiać do dziś. Są to m.in. łaźnia miejska przy ul. Szczytnickiej, szpital dla niemowląt, dwie elektrownie wodne na Odrze czy cmentarna kaplica na Osobowicach.

Elektrownia wodna na Odrze, fot. własne

No i gdzie to szaleństwo?

Szaleństwo miało się dopiero zacząć. Kilka lat później Berg zaczął mocno fascynować się wieżowcami. Jego sympatia do gotyku powoli mieszała się z zainteresowaniem nowymi trendami - ekspresjonizmem i modernizmem. W latach 1919-20 opracował śmiałą koncepcję urbanistyczną przebudowy Wrocławia. Fascynował się miastami tworzonymi na wzór amerykański jednak krytykował chaos urbanistyczny i kapitalistyczne delirium przejawiające się w wysokościowym wyścigu i przesadnym dogęszczaniu kwartałów. Jego koncepcja urbanistyczna miała być złotym środkiem pomiędzy wysokim budownictwem a umiarem w jego stosowaniu.

Berg proponował przebudowę centrum zgodnie z zasadami powstałej kilka lat później Karty Ateńskiej. Wieżowce miały stać w kluczowych punktach miasta, przy dużych placach, terenach zielonych i przemysłowych tak aby nie ograniczały dostępu światła do mieszkań. Wieżowce miały przejąć funkcje biurowo-administracyjne co z kolei miało powiększyć zasoby mieszkaniowe. Warto zwrócić uwagę na ogromne przeludnienie Wrocławia na początku XX wieku, gdzie na osobę przypadały ok. 4m2. Standardowo w jednej izbie mieszkało kilka osób. Do tego dochodziły fatalne warunki higieniczno-sanitarne, brudne powietrze oraz niedostateczne naświetlenie mieszkań.

fot. naszemiasto.pl

Architektura planowanych wieżowców była wspomnianym miksem modernizmu, ekspresjonizmu i gotyku. Gdyby zaprojektował je dziś, powiedzielibyśmy że były inspirowane Gotham City. Berg postulował do rządu Prowincji Śląskiej o stworzenie przepisów urbanistycznych umożliwiających stawianie wieżowców - bezskutecznie. Jego śmiałe pomysły były zresztą zarzewiem konfliktu z radą miejską, w wyniku którego w 1925 roku odszedł ze stanowiska. Pokłócił się również z kolegami z partii socjalistycznej. Poszło także o jego zachowanie w sądzie konkursowym na koncepcję urbanistyczną miasta. Zgłoszone projekty nie były po jego myśli przez co nie podpisał się pod sprawozdaniem z obrad jurorów. Zachowanie zostało odebrane jako skandaliczne i spowodowało to jego rozstanie z Wrocławiem. Berg przez kilka lat pobierał jeszcze urzędniczą pensję a następnie odszedł na emeryturę i wyjechał na zachód. Wciąż miał jednak autorytet i zdarzało mu się zasiadać w jury konkursów architektonicznych. Zmarł 22 stycznia 1947 w Baden-Baden.

To co z tym szaleństwem?

Racja - wszystko brzmi całkiem sensownie. Berg chciał rozluźnić Wrocław, powiększyć zasoby mieszkaniowe, korzystając z nowych technologii rozbudować miasto w górę. Budował zgodnie z obowiązującymi trendami, posiadał wizję, wybudował wspaniałe obiekty. To wszystko brzmi normalnie tylko na piśmie.

O jego pomysłach najwięcej powie obraz. Oto jego najśmielsze koncepcje, pozostawiam Was sam na sam z wieżowcami koło wrocławskiego ratusza. Sam na sam z wrocławskim rynkiem bez kamieniczek, zamiast tego z futurystycznym, stumetrowym wieżowcem zaglądającym na taras widokowy Kościoła Garnizonowego. Sam na sam z szeroką arterią prowadzącą wprost na Świebodzki (i to nie na bazar). W końcu sam na sam z placem Grunwaldzkim z Sedesowcami tamtych czasów.

Wieżowce w rynku, fot. tuwroclaw.com

Ul. Kazimierza Wielkiego, fot. Gazeta Wrocławska

Dolnośląski Urząd Wojewódzki, fot. tuwroclaw.com

Dolnośląski Urząd Wojewódzki, fot. skyscrapercity.com

Centrum przy Dworcu Świebodzkim, fot. wroclaw.pl

Plac Grunwaldzki, fot. wroclaw.pl

ul. Tęczowa, fot. tvn24.pl

plan przebudowy Wrocławia, fot. TUMW

#temaTYgodnia - Dharahara (wieże, UNESCO)