Halk İçin Bilim : Karadelikler

Formüllere, bilimsel terimlere boğulmadan, anlaşılır bir dil ile bilimsel konular hakkında yazılar yazacağım “halk için bilim” serisinin ilk postunu karadelikler konusu ile başlatıyorum. Bilimsel meseleler konu olunca en büyük sorunlardan birisi, yazılmış yazıların, makalelerin içeriğindeki bilimsel terimler, formüller vs.dir. Böyle olunca konunun “halk” tabakası için anlaşılmaz olması sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple, bu meselelerin en anlaşılır ve sade bir biçimde anlatılarak halka yansıtılması taraftarıyım. Formüller, matematiksel hesaplar bilim insanlarının işi. Fakat bilgi herkes içindir. Bu sebeple içerisinde formüllerin, bilimsel terimlerin, matematiksel hesaplamaların olduğu konuları sadeleştirerek vatandaşın anlayacağı şekilde anlatmayı kendime bir borç biliyorum.

Yıldızlar doğar,büyür ve ölürler. Fakat bu yaşam sürecinin her yıldız için farklı bir gidişatı vardır. Bu gidişatı belirleyen ise yıldızın kütlesinin ne kadar büyük olduğudur.

Ömrünü olduran yıldızlara evrenin biçtiği 3 ölüm şekli mevcut. Ya bir süpernova patlaması ile parçalanarak maddesini uzaya saçar, ya bir pulsara dönüşür ya da bir karadelik olur. Süpernova patlaması ve pulsara dönüşme ayrı bir yazının konusu. Biz gelelim karadelik oluşumuna ve karadeliğin ne olduğuna.

Ömrünü dolduran yıldız çok fazla genişler ve artık kendi bedenini bir arada tutamayacak hale gelir. Bu noktada, merkezdeki çekim kuvvetinin yıldızı baskılıyamadığı durumlarda süpernova patlaması olur ve yıldız saçılır. Ancak merkezdeki çekim kuvveti çok fazla ise yıldız daha fazla genişleyemez, parçalanamaz ve bir nevi kendinden kaçamaz hale gelir. Burası önemli. Merkezdeki çekim kuvveti çok güçlüdür ve yıldız dağılamaz ve bir anda kendi içerisine doğru çökmeye başlar. Yıldızın tüm kütlesi, tüm varlığı merkeze doğru içeri çöker ve çok küçük, minik bir alanda bir araya toplanır. İşte bu minik, küçük alanda o kadar fazla madde ve kütle birikmiştir ki, etrafındaki tüm maddeyi, yüksek çekim gücü ile kendine çekmeye başlar. O artık bir bebek karadeliktir.

Peki niçin karadelik deniliyor? Bunun sebebi görünmez olmaları. Aslında kara bir renktir ve görülebilir bir yerde. Karadelik adlandırmasının bu olguyu açıklayamadığını düşünüyorum. Görünmezdelik demek daha doğru olabilir, ama biz yine bilimsel literatürden şaşmayalım. Evet bu delik görünmezdir. Niçin kara denir? Çünkü o kadar yüksek çekim kuvveti vardır ki, ışık bile ondan kaçamaz. Işığı bile içine çeker. Işık olmayan yerde de görüntü oluşmaz haliyle. Bu sebeple kara denir. Karadelikleri, bilim insanları sadece etraflarına yaptıkları etkiler ile tespit edebiliyorlar. Bir karadeliği gören ya da fotoğraflayan yok. Peki neden delik? O kadar yüksek kütlelidirler ki, uzayı içeri doğru bükerler ve sanki bir delik oluştururlar. Ve ışık dahil her türlü “şey” bu delik içerisine düşer ve karadeliğin kütlesine kütle katarak onun daha da güçlenip büyümesini sağlarlar.

Halk için bilim serisi yeni ve eğlenceli bilimsel konular ile devam edecek..

Not : Karadelikler ile ilgili bilim sanatçılarının çizdiği çok fazla resim var. İnternette bulabilirsiniz. Fakat gerçekten neye benzediklerini bilmediğimiz için, karadelikler hakkında çizilmiş her resmin, hayal gücümüzü törpüleyeceğini düşünüyorum. Bu sebeple yazıya fotoğraf koymadım. Onların neye benzediğini, yazımı iyice hazmederek okuyup, siz hayal edin.

Bilgi, sevgi ve takiple kalın..